انبار کردن مواد شیمیایی به اندازه ی تولید یا مصرف آن ها از اهمیت به سزایی برخوردار است. چه بسا حادثه های غیر عمد اما جبران ناپذیری که در اثر بی توجهی به نکات ایمنی در بحث انبارداری مواد شیمیایی به وقوع پیوسته اند.

موسسات و انجمن های متعددی در سرتاسر دنیا وجود دارند که قوانین خاصی را در خصوص شیوه ی نگهداری مواد شیمیایی وضع کرده اند. دو مورد از موارد اصلی که شیمی بازار قصد دارد در این مقاله به بررسی آن ها بپردازد، در نظر گرفتن ایمنی در طراحی اولیه ساختمان انبار و توجه به خصوصیات مواد شیمیایی و سموم برای نگهداری ایمن آن ها می باشد. پس با ما همراه باشید تا نگاه مختصری به این دو اصل داشته باشیم.

طراحی اولیه ی ساختمان انبار

در حالت کلی در تقسیم بندی انبارها، می توان آن ها را به دو دسته ی انبار بزرگ و کوچک دسته بندی کرد.

• انبار های بزرگ دارای مساحتی بالغ بر 100 متر مربع داشته و به انبارهای کوچکتر از 100 متر مربع، انبار کوچک گویند. در انبارهای کوچک عرض راهروهای داخلی بیش از 1.5 متر می باشد، در حالی که با توجه به وسعت زیاد انبارهای بزرگ، برای حمل وسایل و تجهیزات، ممکن است به وسایل مکانیکی یا موتوری نیاز باشد، که در این صورت باید راهروها متناسب با نوع وسیله ای که قرار است مواد را حمل کنند طراحی شود. در خصوص طول راهروی عبوری نیز باید گفت که در مسیر راه نباید هیچگونه وسیله ای قرار گرفته و مرز دو طرف مسیر با خط کشی سفید مشخص گردد.
• انبار باید به گونه ای طراحی شود که ظرفیت آن با میزان سموم و مواد شیمیایی موجود در آن مطابقت داشته باشد به گونه ای که حداقل 15 درصد ظرفیت اضافه برای جابجایی راحت و موارد احتیاجی که در آینده ممکن است رخ دهند، در نظر گرفته شود.
• در خصوص پنجره های انبار باید گفت که حدالامکان در جهت نور خورشید نبوده و اگر هم در جهت نور خورشید قرار گرفتند، از شیشه های تار که میزان نفوذ نور را کاهش می دهند، استفاده شود (به هیچ وجه نباید نور مستقیم خورشید به داخل انبار تابیده شود). پنجره ها باید به راحتی به سمت بیرون باز شوند.
• اگر هم نیازی به وجود پنجره نبود یا اینکه امکان به کار گیری لوازم جانشینی دیگری وجود داشت، می توان از تجهیزاتی مانند چراغ ها و لامپ ها یا هواکش های تهویه کننده استفاده کرد.
• در خصوص سیستم هواکش هم باید گفت که باید مجهز به فیلتر (جهت ممانعت از تجمع بخارات مواد شیمیایی و سموم و در نهایت جلوگیری از آتش گیری) گردد.
• علاوه بر درب اصلی انبار باید چند درب خروجی اضطراری نیز برای انبار در نظر گرفته شود.
• ایمنی درب و پنجره و هواکش ها را باید در نظر گرفت؛ درب ها باید مجهز به قفل ایمن و ضد سرقت بوده و هواکش و پنجره ها نیز مجهز به میله های محافظتی باشند تا از ورود افراد غیر مسئول به داخل انبار جلوگیری گردد.
• در خصوص محل انبار باید گفت که اولا باید انبار در جایی تاسیس شود که به دور از اماکن حساس مثل بیمارستان، مدرسه، منابع و ذخایر آب آشامیدنی، بازار (خصوصا سبزیجات و مواد خوراکی) و امثالهم باشد. دوم اینکه کلیه موارد از قبیل دسترسی راحت عوامل امداد و نجات مثل اورژانس و آتش نشانی را نیز باید در نظر گرفت.
• در خصوص طبقات مربوط به قفسه های نگهداری مواد باید به محکم بودن و داشتن ایمنی در نگهداری مواد در عین عدم واژگونی آن ها توجه شود.
• دفتر یا محل کار مسئول انبار باید خارج از محل نگهداری مواد در انبار باشد.

خصوصیات مواد شیمیایی و نکات ایمنی آن ها

با توجه به ماهیت و واکنش پذیری متفاوت بین مواد، رعایت اصول نگهداری آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در ادامه به بیان چند مورد از آن ها که برگرفته از استاندارد MSDS است می پردازیم.

• اول از همه باید مواد شیمیایی را با توجه به خصوصیاتشان (مخصوصا اگر با هم واکنش پذیر باشند) از هم شناسایی و سپس جدا کرد.
• پس از تفکیک مواد، باید به مهم ترین اصل یعنی دما که در واقع عامل همیشگی در محیط است توجه کرده و مطابق با آن هر ماده ی شیمیایی را در دمای مخصوص به خود نگهداری نمود.
• انواع مختلف دسته بندی برای مواد وجود دارد که رایج ترین آن بر اساس حالت یا فاز ماده می باشد. بر این اساس ترجیحا مواد با توجه به جامد، مایع یا گاز بودنشان طبقه بندی می شوند.
• نوع دیگری از تقسیم بندی مواد علاوه بر حالت سه گانه ی ماده بر اساس خاصیت شیمیایی آن ها می باشد. که این خاصیت ها شامل موارد زیر هستند:

مواد منفجره

از آنجایی که ماهیت این مواد انفجار پذیری بوده و از جمله مواد بسیار حساس حتی در زمینه های جنایی و وقوع جرم توسط افراد خلافکار هستند، توجه به نکات ایمنی در خصوص کنترل شدید بر حفظ و نگهداری از آن ها لازم است. انبار نگهداری این مواد باید عاری از هر گونه عامل جرقه یا اشتعال بوده و از سیستم ضد سرقت نیز برخوردار باشد.

o می توان این نوع از مواد را به دو گروه تقسیم بندی کرد:

• موادی که مستقیما از آن ها برای ایجاد انفجار استفاده می کنند.
• موادی که با هدف انفجار مورد استفاده قرار نمی گیرند اما به واسطه ی دارا بودن خاصیت انفجار می توانند مخاطراتی را ایجاد کنند.

o می توان این نوع از مواد را به دو گروه تقسیم بندی کرد:

• موادی که مستقیما از آن ها برای ایجاد انفجار استفاده می کنند.
• موادی که با هدف انفجار مورد استفاده قرار نمی گیرند اما به واسطه ی دارا بودن خاصیت انفجار می توانند مخاطراتی را ایجاد کنند.

مواد سمی

اگر بخواهیم به طور قطع بگوییم که می توان به طور صد در صد اجازه ی خروج هیچ نوع ماده ی سمی را از ظرف حاوی آن نداد، اغراق کرده ایم. با توجه به ماهیت این مواد نیز باید بسته به شرایط، انبار آن ها را با دما و تهویه ی مناسب تنظیم نموده یا در صورت واکنش دادن با هم به صورت جداگانه نگهداری کرد. o این مواد نیز شامل سه دسته ی زیر می باشند:

• مواد خیلی سمی؛ سبب خسارات حاد بهداشتی و حتی مرگ می شوند.
• مواد سمی؛ سبب خسارات بهداشتی حاد اما نه مرگ حتمی می شوند.
• مواد زیان آور؛ خسارات محدودی برای سلامتی و بهداشت فرد را در برداشته و معمولا ظروف حاوی آن ها را به صورت عکس فوق نشان می دهند.

مواد اکسید کننده

این مواد باید به دور از مواد احیا کننده و آلی انبار شوند، چراکه در اثر تماس با آن ها گرمای زیادی تولید شده و موجب آتش سوزی یا گسترش آتش می گردند. از آنجایی که این مواد اکسیژن هم تولید می کنند، در نتیجه معقول ترین راه در انبار کردن آن ها، نگهداری به دور از اسیدها یا مواد احتراق بوده و همچنین، انبار باید دارای تهویه مناسب باشد.

مواد (جامد) قابل اشتعال

این مواد با آب یا هوای مرطوب واکنش نشان داده و مقدار زیادی گاز که قابلیت آتش گیری دارند را آزاد می کنند. از این رو انباری که قرار است در آنجا این مواد نگهداری شوند باید دارای آب و هوای خشک باشد.

مواد خورنده

این مواد قابلیت تخریب بافت های زنده را دارند. مراقبت از بافت هایی مثل چشم و پوست در مقابل این مواد بسیار هائز اهمیت است که از این رو در دسترس بودن وسایل کمک های اولیه از جمله دوش و بطری های شست و شوی چشم از ملزومات ایمنی برای انبارها می باشد. از آنجایی که این مواد قابلیت خورندگی دارند می توانند دیواره ی ظرف خود را تخریب کرده و در فضای انبار پخش شوند.

در خصوص نکات ایمنی این مواد باید مواردی را در نظر گرفت که چند مورد از آن ها به قرار زیر هستند:

• تنظیم دمای محیط به کمک تهویه مناسب.
• نگهداری مواد در ظروف مقاوم به خوردگی.
• توجه به معماری ساختمان از نظر شیب دار کردن کف برای تجمع مواد در یک نقطه و عدم پخش شدن آن ها.
• به کارگیری مصالح مناسب و مقاوم در ساختمان انبار مثل سیمان سفت برای کف.

در آخر نیز جا دارد به سه مورد در خصوص ایمنی ماشین آلات مخصوص جابجایی مواد شیمیایی اشاره کنیم

• ماشین آلات موتوری حاوی مواد پر مخاطره آمیز به هیچ وجه نباید از جاهای شلوغ و پر جمعیت عبور داده شوند.
• از علائم هشدار دهنده ی مناسب و استاندارد برای مشخص کردن کامیون یا تریلی حامل مواد شیمیایی استفاده شود.
• تمامی ماشین آلات حمل کننده ی مواد شیمیایی باید مجهز به سیم برق گیر باشند.